Emmy Award-winnende acteur Pierre Bokma spreekt zijn grote waardering uit voor Jeremy Griffith’s uitleg van de menselijke conditie tijdens zijn optreden in augustus 2024 in het de Nederlandse tv-programma Zomergasten.

 

In augustus 2024 verscheen Pierre Bokma, die erkend wordt als ‘een van Nederlands grootste acteurs’, in Zomergasten, het prestigieuze jaarlijks programma van de VPRO, waarin hij zei dat hij ‘vol ontzag’ was over Jeremy Griffiths ‘briljante’ uitleg van de menselijke conditie. Het interview bevatte een uitgebreid fragment van Jeremy’s presentatie van de ‘Adam Stork’ analogie uit Video/​Vrijheid Essay 3.

Je kunt het profiel van Zomergasten over Pierre Bokma hier lezen.

Bekijk hier fragmenten uit het interview met Pierre Bokma van Zomergasten:

 

 

Fragment 1 Transcript:

[Je kunt de Engelse vertaling van het originele Nederlands hier bekijken.]

 

Verteller: Pierre Bokma. De eeuwige angst van een acteur is je geheim kwijt te raken. Maar misschien heeft mijn geheim nu wel lang genoeg geduurt. Aan het woord is de man die ooit per ongeluk, op de Maastrichtse torneelschool belande, in het boek staat als één van de grootste acteurs van Nederland: twee keer won hij de prestigieuze Louis D’or; vier keer een gouden kalf; één keer een Emmy, de belangrijkste Amerikaanse televisieprijs. De meeste indruk maakte hij misschien wel met zijn vertalking van David Cohen in De Joodse Raad—“Het is een rol die mijn leven veranderde”, zegt hij zelf. Het grote publiek kent Pierre uit Het Schaap met de Vijf Poten. Of als de Duitse leraar uit het absurdistisch komische Rundvug. Als Pierre speelt, ga je kijken. En als je kijkt, zie je een personage volledig tot leven komen. Hanneke Groentemann ontvangt vanavond Pierre Bokma.

 

Goeienavond. Welkom bij Zomergasten. Een avond met onder andere Gottfried Bouwmans, Prins Klaus; voetbalheld de kroatische voetballer Luka Modric; Marlon Brando, en nog heel veel andere [dit zijn enkele van de mensen die voorkomen in de clips die Pierre Bokma heeft gekozen om te spelen]. Maar vooral natuurlijk een avond met mijn gasten, en ik ben zo vereerd dat hij er is, de top acteur, Pierre Bokma. Fijn dat je er bent. Als het aan mij ligt, dan gaan wij een feestje maken van deze avond. Ik hoop het.

 

Pierre Bokma: Waar is het feestje?

 

Hanneke: Hier is het feestje. En jij hebt ontzettend veel mooie dingen voor ons uitgekozen. Maar eerst wil ik even weten wat jij vandaag gedaan hebt? Zondag.

 

Pierre: Eigenlijk, niet zo veel. Ik ben naar een vriend gegaan vanochtend. En heb ik heel eventjes nog een enkel fragment doorgekeken.

 

Hanneke: Wat?

 

Pierre: Bouwmans heb ik doorgekeken. En ik heb nog even gekeken naar Jeremy Griffith, ‘The Human Condition’…

 

Fragment 2 Transcript:

Pierre: Ik ga gewoon vertellen voor zover dat onduidelijk in de fragmenten is, wat het fragment eigenlijk is, waar het over gaat, welk stukje we nemen en wat mij daarin interesseert.

 

Hanneke: Ja, betekent dat dat we jouw beter moeten leren kennen?

 

Pierre: Misschien. Dat weet ik niet.

 

Hanneke: Of wil jij gewoon weten wie Jeremy Griffith is?

 

Pierre: Nee, nee, nee, dat mag best. Ik bedoel, als na uitleg en mensen thuis denken, ik heb hier nog nooit van gehoord, wat fantastisch, wat een prachtig nieuw inzicht in de menselijke status quo, conditie, dan kan je dat natuurlijk zelf opzoeken en terugvinden, je er verder in verdiepen, dat is hartstikke de bedoeling ook.

 

Hanneke: Maar het is ook een beetje een…aanzet, tot…kleine blik op jezelf.

 

Pierre: Ja dat mag ik hopen ja.

 

Fragment 3 Transcript:

Hanneke: Hoe komen we nu weer bij ‘The Human Condition’ met Jeremy Griffith?

 

Pierre: Ja, daar hadden we het net over.

 

Hanneke: Ja, we hadden het er net over. Er zit een fantastische rode lijn in deze. We hebben Kevin gehad, het raadsel We Need to Talk About Kevin. We hebben de aap gehad, het raadsel aap [beelden van het ongelooflijke taalvermogen van de bonobo Kanzi]. En nu krijgen we Jeremy Griffith: ‘The Explanation of the Human Condition’. Nou, jij stond op dit fragment.

 

Pierre: Absoluut. Omdat dat ook voor een deel mijn ogen heeft geopend. Omdat ik vind dat heel veel van dit soort volstrekt ingewikkelde materieën…waar we heel weinig van begrijpen als de professoren erover gaan praten, dat doen ze vooral onder collega’s. Je denkt, “Wanneer kom je dan met een geniale formule, zodat we het allemaal kunnen begrijpen?”

 

Hanneke: En waarover? Over de complexiteit…

 

Pierre: Over de complexiteit van de mens; en met name van het brein. En ook daar komen we weer terug bij het onderscheid, dat door een, hoe moet je dat zeggen…een speling van de natuur er een soort is geweest, die uit de bomen is gekomen, rechtop is gaan lopen min of meer…omdat de bomen verdwenen en ze in een savanne kwamen. En op een of andere manier vanuit het instinkt bovenmatig hersenmassa kreeg. [We weten nu dat het verzorgende, op liefde gebaseerde indoctrinatieproces de katalysator was voor het ontstaan van bewustzijn, niet het savanne leven—zie hoofdstuk 7:3 van Jeremy’s definitieve boek FREEDOM.]

 

Hanneke: Grotere hersens kreeg?

 

Pierre: Ja, grotere hersens kreeg. En op een of andere manier moesten die toch ook een functie hebben. En het probleem was dat die twee het instinkt en de conscious mind zich afsplitsten van elkaar en plotseling tegenstanders van elkaar werden. En Jeremy Griffith legt die.

 

Hanneke: Tegenstanders in de zin van je instinkt zegt dit en je verstand zegt dat.

 

Pierre: Je verstand, je bewuste geest, je zelfbewuste wilt een verklaring voor dingen, het instinkt zegt ‘Wat doe je nou? Je hoort in het gereel te lopen! Wij hebben je de richtlijnen gegeven en de dingen. En voor de rest moet je helemaal niks doen! Je moet volgen wat je hebt meegekregen!’

 

Hanneke: En jij vindt dat Jeremy Griffiths het glashelder aanheeft?

 

Pierre: Juist!

 

Hanneke: Daar gaan we zo even over doorpraten. Ik heb het namelijk heel veel moeten bekijken eer ik het snapte. Maar ja, ik ben er ook. Ik had heel weinig hersens. [De uitleg Instinct vs Intellect is heel eenvoudig, maar het opent wel het historisch onbegrensde onderwerp van de menselijke conditie, zodat mensen aanvankelijk moeite kunnen hebben om toegang te krijgen of te ‘horen’ wat er wordt uitgelegd. Je kunt over dit ‘Dove Effect’ lezen in Jeremy Griffith’s presentatie The Great Guilt that causes the Deaf Effect.]

 

Pierre: Helemaal niet, maar zoals ik het nu uitleg is het: Hier is het instinkt, hier is het bewustzijn. En het instinkt, doordat het bewustzijn zegt, ‘Nee, ik doe niet meer wat het instinkt zegt. Jullie vragen niet naar het waarom. Sorry, maar ik ben geconditioneerd om te vragen waarom ik iets moet doen.’ En die agressie, omdat het instinkt zo woedend roept, ‘Nee! Dat moet je niet doen, dat moet je niet doen! Je bent zo goed als je al bent zoals je was!’ Die conditie zorgt, zegt Griffith, dat we tot een boos, schuldig, ontheemd, egoïstisch, naar macht en glorie hunkerend wezen worden.

 

Hanneke: Wij gaan even kijken naar het fragment van Jeremy Griffith’s ‘The Explanation of the Human Condition’ [zie volledige Nederlandse vertaling van Vrijheid Essay 3; voor het Engelse transcript, zie Freedom Essay 3]:

 

Jeremy Griffith: Het komt erop neer dat toen wij mensen zo’n 2 miljoen jaar geleden een bewuste geest ontwikkelden, zich onvermijdelijk een strijd tussen deze en onze reeds gevestigde instincten ontwikkelde. Het resultaat van dit conflict tussen ons instinct en ons intellect was dat we psychologisch defensief, boos, vervreemd en egocentrisch werden—de verstoorde staat waarnaar we verwijzen als de menselijke conditie. Maar nu we dit conflict kunnen verklaren en begrijpen, is al dat onzekere, defensieve gedrag achterhaald, ten einde gebracht, en bevrijden we ons van de menselijke conditie.

De gemakkelijkste manier om dit tragische conflict in ons en de oplossing ervan te begrijpen is om onze situatie toe te passen op een andere soort.

Stel je een ooievaar voor: we zullen hem Adam noemen. Elke zomer migreert Adam instinctief naar het noorden met de andere ooievaars om te broeden. Omdat hij geen bewuste geest heeft, denkt hij niet na over zijn gedrag en zet hij geen vraagtekens bij wat zijn instincten hem zeggen te doen.

 

 

Maar wat als we Adam een groot brein geven dat in staat is tot bewust denken? Hij zal voor zichzelf beginnen te denken, maar veel van zijn nieuwe ideeën zullen niet in overeenstemming zijn met zijn instincten. Bijvoorbeeld, tijdens de trek naar het noorden met de andere ooievaars ziet Adam een eiland vol appelbomen. Hij neemt een bewuste beslissing om van zijn trekroute af te wijken en het eiland te verkennen. Het is zijn eerste grote experiment in zelfaanpassing/zelfbeheer.

 

 

 

Maar wanneer Adam’s instincten beseffen dat hij is afgedwaald, bekritiseren zij zijn gedeprogrammeerde gedrag en trachten hem dogmatisch terug te trekken naar zijn oorspronkelijke koers. In feite veroordelen zij hem als slecht.

 

 

Stel je de onrust voor die Adam zal ervaren: hij kan niet teruggaan om simpelweg zijn instincten te volgen; zijn instinctieve oriëntaties op de te vliegen trekroute werden verkregen door duizenden generaties van natuurlijke selectie, maar die oriëntaties zijn geen begrijpen. Omdat zijn bewuste geest moet experimenteren om te kunnen begrijpen, breekt er onvermijdelijk een oorlog uit met zijn instincten.

Idealiter zou op dit punt Adam’s bewuste geest erbij gaan zitten en aan zijn instincten uitleggen waarom hij ze tart. Hij zou uitleggen dat het op-genen-gebaseerde, natuurlijke selectieproces soorten alleen maar instinctieve oriëntaties naar de wereld geeft, terwijl zijn op-zenuwen-gebaseerde, bewuste geest, die oorzaak en gevolg kan doorgronden, daarentegen begrijpen van de wereld nodig heeft om te functioneren.

 

 

Maar Adam heeft dit zelfbegrip niet. Hij is nog maar net begonnen aan zijn speurtocht naar kennis. Bovendien is hij niet eens gewaar van wat het probleem nu eigenlijk is. Hij is simpelweg begonnen te voelen dat hij slecht is, zelfs kwaadaardig.

Dus, tragisch genoeg, gebeurden er tijdens het speuren naar begrijpen onvermijdelijk drie dingen. Adam verdedigt zich door wraak te nemen vanwege de kritiek, hij probeert deze te ontkennen en uit zijn geest te blokkeren, en hij zoekt wanhopig naar elke versterking die hij maar kan vinden om zichzelf te ontlasten van de negatieve gevoelens. Hij is boos, vervreemd en egocentrisch geworden, een psychologisch verstoorde staat die wij de menselijke conditie noemen.

Adam’s intellect of ‘ego’ (wat gewoon een ander woord is voor het intellect aangezien de Concise Oxford Dictionary ‘ego’ definieert als ‘het bewust denkende zelf’ (5th edn, 1964)) raakte ‘gecentreerd’ of gefocust op de behoefte om zichzelf te rechtvaardigen—Adam werd egocentrisch, zelfzuchtig druk bezig met agressief concurreren voor mogelijkheden om te bewijzen dat hij goed is en niet slecht, om zijn waarde te bewijzen, om te ‘winnen’; in essentie om er alle positieve versterking uit te halen die hem enige verlichting van kritiek en enig gevoel van waarde zou brengen. Hij raakte onvermijdelijk geheel door zichzelf in beslag genomen of zelfzuchtig, en agressief en competitief.

 

 

Het komt erop neer dat lijden aan psychologische verstoordheid de prijs is die wij bewuste mensen moesten betalen voor onze heldhaftige speurtocht naar begrijpen. In de woorden van het lied The Impossible Dream uit de musical de Man of La Mancha, moesten we bereid zijn om ‘de hel in te marcheren voor een hemelse zaak’ [tekst van Joe Darion, 1965]. We moesten onszelf verliezen om onszelf te vinden; we moesten lijden aan boos, vervreemd en egocentrisch worden tot we voldoende kennis vonden om onszelf te verklaren.

Het Bijbelse verhaal van Adam en Eva in de Hof van Eden beschrijft accuraat de primaire situatie, betrokken in onze menselijke conditie van de psychologisch verstorende strijd die opkwam tussen onze instincten en de speurtocht van ons bewuste intellect naar kennis. Er staat dat Adam en Eva/wij de ‘vrucht’ namen (Genesis 3:3) ‘uit de boom van kennis’ (Gen. 2:9, 17) en ‘ongehoorzaam’ (de term die veel wordt gebruikt in beschrijvingen van Gen. 3) waren. Met andere woorden, wij ontwikkelden een bewuste geest en vrije wil. Maar in dat pre-wetenschappelijke verhaal staat dat Adam en Eva vervolgens ‘zondaars’ werden (Gen. 4:7) en als gevolg daarvan werden ‘verbannen … uit de Hof van Eden’ (Gen. 3:23) staat van oorspronkelijke onschuld van onze soort, omdat ze ‘kwaadaardig’ waren geworden (Genesis 3:22), terwijl deze wetenschappelijke presentatie daarentegen zegt: ‘Nee, nee, dat verhaal heeft het verkeerd’.

 

 

Adam en Eva zijn eigenlijk de helden van het hele verhaal van het leven op Aarde, omdat de bewuste geest welzeker de grootste uitvinding van de natuur is en het verkrijgen van de taak om naar begrijpen te zoeken, terwijl de hele wereld je veroordeelt, was de allermoeilijkste en taaiste taak—omdat die veroordeling universeel was. Alle andere onschuldige ooievaars veroordelen de speurtocht naar kennis, en omdat de hele natuur, de regen, de wolken, de bomen, andere dieren, allemaal geassocieerd zijn met ons oorspronkelijke instinctieve zelf, is in feite de hele wereld tegen Adam en Eva/i.e. ons mensen—en toch waren we de hele tijd goed en niet slecht, maar konden niet verklaren waarom, maar nu kunnen we dat eindelijk wel.

Onze soort heeft ongeveer 2 miljoen jaar met de menselijke conditie geleefd—de waarschijnlijke tijd dat we bewust zijn—en het heeft enorme moed gevergd om de meedogenloze kritiek vanuit onze instincten te weerstaan. Maar ten slotte staat de kennis die de wetenschap ons heeft gegeven van het verschil tussen instinctieve oriëntaties en bewuste inzichten ons toe om uit te leggen dat wij deze kritiek niet verdienden—dat wij bewuste mensen toch goed zijn en niet slecht.

En significant, nu wij uit wetenschappelijke eerste beginselen kunnen begrijpen dat verstoordheid geen ‘kwaadaardige’, waardeloze, slechte staat is, maar een immens heroïsche staat, kunnen we weten dat, hoewel alle mensen onvermijdelijk in verschillende mate verstoord zijn door hun verschillende ontmoetingen met, en niveaus van betrokkenheid bij de epische speurtocht van de mensheid om kennis te vinden, uiteindelijk naar zelfkennis, begrip van de menselijke conditie, ALLE MENSEN EVEN GOED ZIJN. Iedereen is verschillend boos, egocentrisch en vervreemd, maar iedereen is goed, en niet alleen goed, maar een held van de geschiedenis van het leven op Aarde!

______________________

Hanneke: Ik zie jou helemaal verheerlijkt kijken naar deze man.

 

Pierre: Juist!

 

Hanneke: Hij zegt dus ‘Uiteindelijk zijn wij goed’.

 

Pierre: Exact!

 

Hanneke: Terwijl als ik zo om me heen lees, kijk, de wereld volg, denk ik ‘Uiteindelijk zijn wij goed’?? Hoe dan?

 

Pierre: Je moet natuurlijk een beetje begrijpen wat Jeremy zegt.

 

Hanneke: Daarom zit jij hier nu.

 

Pierre: Nee, ik ben niet een afgezond van Jeremy. Een beetje wel. Maar ik ben wel iemand die begrijpt dat hij zegt…Dat iedereen doorheeft waar dit conflict in onszelf en dus ten opzichte van onszelf, individueel en op steeds grotere schaal waardoor er oorlogen ontstaan en dergelijke… Als iemand begrijpt waarom je zo gefrustreerd en vervreemd en onthecht bent en de hele tijd maar op zoek bent naar macht en zelfbevestiging en glorie en weet ik allemaal wat zodat je die frustratie kunt wegduwen en kunt zeggen omdat ik dat zie je, ik ben wel goed, want ik heb macht en ik kan dingen bepalen. Dat is niet nodig als je begrijpt waar het over gaat. Als je begrijpt dat er in je instinct en bewustzijn helemaal geen vijanden hoeven zijn.

 

Hanneke: Nee, maar zich hebben ontwikkeld tot vijanden. Maar goed, als je hem dan een beetje als een soort leidsman, guru neemt dan moet je dus in jezelf dat proces kunnen organiseren. Kan jij dat?

 

Pierre: Nou, ik probeer. Ik voel heel veel frustratie en woede en zo. Dat zal ook wel een deel in mijn karakter zijn, maar zo is het wel gevormd. Omdat ik soms instinctieve gevoelens heb waarvan ik denk, ‘Nee, dat moet ik juist niet doen’ ik moet eerst een verklaring vinden waarom ik het zo voel.

 

Hanneke: En is dat wat anders dan een hele goede therapie?

 

Pierre: Ik weet niet. Sommige therapieën gebruiken andere bewoordingen, maar heel veel goede therapieën gaan uit van een ontherting…van een los raken van jezelf, van wie je echt bent, je eigen ik. En een proces ontwikkelen waarbij je vervreemd bent en verdwaald bent. En je verdwaalde ik terug te brengen naar en te verenigen met je eigenlijke ik. En je eigenlijke ik, ik ben een groot bewonderaar van het gegeven mens. Het is met vol ontzag dat ik leef, dat ik er ben in dit wonderlijke universum. Of het waar is of niet, iedereen mag met een theorie komen. Ik ben altijd zeer geïnteresseerd.

 

Hanneke: En heb jij jezelf wel eens heel verdwaald gevoeld?

 

Pierre: Ja.

 

Hanneke: Heel vervreemd van je drijfveren?

 

Pierre: Ja, geloof het wel.

 

Hanneke: Hoe?

 

Pierre: Nou is dat het heel erg moeilijk is denk ik, om bepaalde begrippen die je normaal niet meekrijgt. Ook al zijn opvoedingen soms slecht of traumatisch of stressvol, maar je krijgt een structuur mee die je om je heen ziet. En die voel je binnen het gezin waar je door geboorte aan verbonden bent. Je bent familie, je bent onverbrekelijk met elkaar verbonden. Dat is iets wat ik helemaal niet heb. Dus dan word je een beetje een doler. Dan kan je door allerlei eigenschappen die je hebt, het heel goed rooien. Gaat het hartstikke goed. Maar je blijft met een grote leegte zitten die je vermijdt om er te komen. Dus daar ga je met een bocht omheen, omdat als je daar terecht komt ben je verdwaald nou, waar we het nu over hebben. Ja, dat is ook wel een angst, denk ik.

 

Hanneke: Is dat iets wat je bijvoorbeeld door Griffith een beetje kan beteugelen? Achter je kunnen laten is misschien veel gezegd, maar heb je meer greep op je verdwaaldheid?

 

Pierre: Het is een aanzet. En het is een aanzet die niet zoals bij andere dingen waar ik over gedacht heb of waar ik bij mensen ben geweest die geprobeerd hebben mij te helpen.